Εμπόδια στην κριτική σκέψη

Ποια είναι πράγματι τα εμπόδια στην κριτική σκέψη; Θα εξετάσουμε λοιπόν τις παρακάτω ερωτήσεις:

– Γιατί πιστεύουμε εύκολα… ό,τι να ‘ναι;
– Πώς γίνεται να κάνουν λάθος τόσοι άνθρωποι;
– Ποιες είναι οι κυριότερες λογικές πλάνες;

Γιατί πιστεύουμε εύκολα ό,τι να ‘ναι;
Υπάρχουν δύο προβλήματα. Το ένα είναι ότι πιστεύουμε πράγματα τα οποία δεν είναι αλήθεια – και φυσικά είμαστε απόλυτα πεπεισμένοι ότι έχουμε δίκιο. Το άλλο ότι δεν πιστεύουμε πράγματα τα οποία είναι αλήθεια – και φυσικά είμαστε απόλυτα πεπεισμένοι ότι έχουμε δίκιο. Γιατί; Για πολλούς και διάφορους λόγους. Ας δούμε ορισμένους από αυτούς.

Επιστημονική αγραμματοσύνη
Όπως ήδη αναφέραμε, στερούμαστε της σχετικής εκπαίδευσης. Στο σχολείο διδασκόμαστε μύθους, μεταφυσικές ερμηνείες, προλήψεις και ψευδείς πληροφορίες που παρουσιάζονται ως αληθείς, με αποτέλεσμα την έλλειψη ορθολογικότητας. Η συστηματική προώθηση της κριτικής σκέψης στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση πρέπει να γίνει προτεραιότητα.
Είμαστε γνωστικά τσιγκούνηδες
Έχουμε την ανάγκη να απλοποιήσουμε και να ερμηνεύσουμε αυτά που συμβαίνουν γύρω μας. Όμως, οι περισσότεροι είμαστε γνωστικά τσιγκούνηδες. Θέλουμε να αποφύγουμε τις πολλές και περίπλοκες σκέψεις. Ως αποτέλεσμα, μια εύκολη ψευδής ερμηνεία γίνεται πιο εύκολα πιστευτή από μια περίπλοκη επιστημονική εξήγηση. Ένα επιπρόσθετο πρόβλημα είναι ότι οι εξελίξεις στην επιστήμη τρέχουν πιο γρήγορα από το ρυθμό με τον οποίο μπορούμε να αποκτήσουμε και να αφομοιώσουμε νέες γνώσεις.
Επειδή κάποιοι από μας… δεν τα παίρνουν τα γράμματα
Γυρίστε λίγα χρόνια πίσω και θυμηθείτε τους συμφοιτητές και τις συμφοιτήτριές σας στο σχολείο. Κάποιοι ήταν έξυπνοι, κάποιοι όχι τόσο, σωστά;
Σύμφωνα με μία μελέτη, όσοι είναι δεκτικοί σε ψευτο-διανοητικές ανοησίες είναι λιγότερο έξυπνοι, λιγότερο στοχαστικοί και πιο πιθανό να πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας (Pennycook, 2015). Αυτά τα άτομα ήταν επίσης πιο πιθανό να έχουν θρησκευτικές και παραφυσικές πεποιθήσεις και να υποστηρίζουν τη «συμπληρωματική» και «εναλλακτική» ιατρική.
Χρειαζόμαστε πίστη
Έχουμε ανάγκη να πιστεύουμε σε κάποια υπερφυσική δύναμη, να αισθανθούμε ότι κάποιος μας προστατεύει, να αποφύγουμε την ευθύνη, να εξηγήσουμε τον θάνατο, να ελπίσουμε σε μια άλλη ευκαιρία. Άλλωστε η πίστη είναι πιο εύκολη από τη σκέψη. Οι επιστήμονες που πηγαίνουν στην κόλαση έχουν παρέα πνευματιστές, αστρολόγους, μέντιουμ και εναλλακτικούς θεραπευτές, με τους οποίους θα είναι υποχρεωμένοι να κάνουν αιώνια ατέρμονες συζητήσεις.
Έχουμε ανάγκη για έλεγχο
Οι θεωρίες συνωμοσίας κάνουν θραύση σε περιόδους αβεβαιότητας. Οι οπαδοί τους είναι περήφανοι επειδή θεωρούν ότι είναι αφυπνισμένοι και σε εγρήγορση, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους, τα… πρόβατα. Η πίστη αυτή είναι αποτέλεσμα της επίδρασης ενός μηχανισμού αντιμετώπισης του στρες, ο οποίος μας βοηθάει να αισθανθούμε ότι διαθέτουμε κάποιον βαθμό ελέγχου σε δύσκολες καταστάσεις.