Ηγεσία.
Μια λέξη που μας κάνει να αισθανόμαστε είτε δέος, είτε κόρδωμα, ανάλογα σε ποια πλευρά βρισκόμαστε. Όμως, τι είναι αυτό που περικλύει στ’ αλήθεια η έννοια Ηγεσία;
Πουθενά δεν θα βρείτε καλύτερη περιγραφή ηγεσίας από αυτήν που έδωσε ο ταγματάρχης Κ. Α. Μπαχ στους έφεδρους αξιωματικούς του 2ου Στρατοπέδου Εκπαίδευσης στο Φορτ Σέρινταν, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Περιγραφή που αληθεύει για κάθε μορφή ηγεσίας, ανεξαιρέτως. Η σοφία της ομιλίας του ταγματάρχη Μπαχ είναι τόσο ζωτικής σημασίας για τον επιχειρηματία που θέλει να γίνει ηγέτης, αλλά και κάθε φιλόδοξο άνθρωπο που επιθυμεί να ηγείται σε κάθε έκφανση της ζωής του.
Ομολογουμένως, μέχρι να διαβάσω αυτή την ομιλία, είχα μια άλλη εντύπωση για την έννοια Ηγέτης. Πάντα, ας πούμε, έφερνα με θαυμασμό στο μυαλό μου τον Steve Jobs της Apple, έναν από τους μεγαλύτερους οραματιστές του σύγχρονου κόσμου. Αλλά, γνωρίζοντας την ιδιοσυγκρασία του μέσα από τη βιογραφία του, αναρωτιόμουν αν υπήρξε πράγματι ηγέτης ή απλά ένας «υπέρμετρα παθιασμένος τελειομανής». Το παρακάτω απόσπασμα θα σας κάνει να καταλάβετε καλύτερα τις ποιότητες ενός Ηγέτη, όπως τις κατάλαβα κι εγώ. Και θα κάνει κάνει όσους από εσάς είναι επιχειρηματίες, με ομάδα ανθρώπων στα χέρια τους, να ριγήσουν. Όπως έκανε εμένα…
Ο ταγματάρχης Μπαχ, λοιπόν, είπε ―μεταξύ άλλων― τα εξής:
«Σε λίγο καιρό, ο καθένας σας θα ελέγχει τη ζωή άλλων ανδρών. Θα έχετε υπ’ ευθύνη σας πιστούς, αλλά ανεκπαίδευτους πολίτες, που θα γυρεύουν από σας διδασκαλία και καθοδήγηση. Τα λόγια σας θα είναι νόμος τους. Θα θυμούνται το πιο ασήμαντο σχόλιό σας. Θα πιθηκίζουν τη συμπεριφορά σας. Θα μιμούνται τα ρούχα, το λεξιλόγιό σας, τον τρόπο διοίκησης. Όταν πάτε στη μονάδα σας, θα βρείτε εκεί ένα σώμα πρόθυμων ανδρών που δεν θα σας ζητήσει τίποτα περισσότερο από αξίες που επισύρουν τον σεβασμό, την αφοσίωση και την υπακοή τους. Είναι απολύτως έτοιμοι και πρόθυμοι να σας ακολουθήσουν, εάν τους πείσετε ότι έχετε αυτές τις ικανότητες. Όταν έρθει η ώρα να ικανοποιηθούν και δεν τις κατέχετε, τότε την πατήσατε. Η χρησιμότητά σας στη μονάδα θα λάβει τέλος.
[…] Οι άνδρες θα ακολουθήσουν, στη μάχη, αξιωματικούς που δεν είναι ηγέτες, μα δεν θα το κάνουν από ενθουσιασμό αλλά εξαιτίας της πειθαρχίας. Θα υπακούσουν στο γράμμα των διαταγών, μα τίποτα περισσότερο. Τα πόδια τούς σπρώχνουν μπροστά, επειδή το μυαλό και η εκπαίδευση τούς λένε ότι πρέπει να πάνε. Το πνεύμα δεν πηγαίνει μαζί τους. Όμως, τα μεγάλα αποτελέσματα δεν επιτυγχάνονται από ψυχρούς, παθητικούς και αδρανείς στρατιώτες. Αυτοί δεν φτάνουν πολύ μακριά και σταματούν μόλις μπορούν. Όταν όμως υπάρχει η ηγεσία, υπάρχει και η πρόθυμη, ανενδοίαστη, σθεναρή υπακοή και πίστη των άλλων, και η αφοσίωση που θα τους κάνει, σαν έρθει η ώρα, να ακολουθήσουν τον άστεφο βασιλιά τους μέχρι την κόλαση, εάν χρειαστεί.
[…] Η ηγεσία είναι σύνθεση ενός αριθμού ιδιοτήτων. Ανάμεσα στις σημαντικότερες θα περιελάμβανα την Αυτοπεποίθηση, την Ηθική Υπεροχή, την Αυτοθυσία, τον Καλοπροαίρετο Πατερναλισμό, την Εντιμότητα, την Πρωτοβουλία, την Αποφασιστικότητα, την Αξιοπρέπεια και το Θάρρος.
[…] Η αυτοπεποίθηση προέρχεται, πρωτίστως, από την ακριβή γνώση, κατά δεύτερο από την ικανότητα να μεταβιβάζεται αυτή η γνώση και, κατά τρίτο, από το αίσθημα της ανωτερότητας που φυσιολογικά έπεται. Όλα αυτά δίνουν στον αξιωματικό νηφαλιότητα. Για να ηγηθείς, πρέπει να γνωρίζεις! Εάν ο αξιωματικός δεν ξέρει, και δείξει ότι δεν ξέρει, είναι απολύτως ανθρώπινο να πει ο στρατιώτης από μέσα του: “Μωρέ, δεν πάει στο διάολο. Δεν ξέρει περισσότερα από μένα”. Και θα περιφρονήσει απαθώς τις διαταγές που έλαβε. Γίνε τόσο καλά πληροφορημένος, που οι άνδρες θα σε κυνηγούν να κάνουν ερωτήσεις.
[…] Θα υπάρξουν πολλές περιστάσεις, όπου θα δοκιμαστεί ο θυμός σας και θα χαλάσει η καλή σας διάθεση. Εάν αυτές τις στιγμές βγείτε εκτός εαυτού, τότε δεν μπορείτε να είστε επικεφαλής των ανδρών. Γιατί οι θυμωμένοι λένε και κάνουν πράγματα για τα οποία σχεδόν αναπόφευκτα μετανιώνουν μετά. Ένας αξιωματικός ποτέ δεν πρέπει να ζητά συγγνώμη από τους άνδρες του. Επίσης, ο αξιωματικός ποτέ δεν πρέπει να είναι ένοχος πράξης, για την οποία η αίσθηση δικαιοσύνης τού λέει ότι θα πρέπει να ζητήσει συγγνώμη.
[…] Αστειευτείτε με τα προβλήματά σας, περιφρονήστε τις δοκιμασίες σας και θα συμβάλετε σημαντικά στη δημιουργία ενός πνεύματος, η αξία του οποίου σε δύσκολες ώρες είναι ανυπολόγιστη.
[…] Για να ασκήσεις ηθική δύναμη πρέπει να είσαι καθαρός. Πρέπει να έχεις αρκετό μυαλό για να δεις το σωστό και να έχεις τη βούληση να το πράξεις.
[…] Να γίνετε υποδείγματα για τους άνδρες σας! Ο αξιωματικός μπορεί να γίνει δύναμη καλού ή δύναμη κακού. Μην τους κάνετε κήρυγμα –αυτό είναι χειρότερο από άχρηστο. Ζήστε τη ζωή που τους βάζετε να ζουν και θα εκπλαγείτε όταν δείτε πόσοι θα σας μιμηθούν. Ο λόχος σας είναι ο καθρέφτης του εαυτού σας! Εάν έχετε λόχο για τα σκουπίδια, αυτό οφείλεται στο ότι είστε λοχαγός για τα σκουπίδια.
[…] Η αυτοθυσία είναι απαραίτητη για την ηγεσία. Θα δίνετε, θα δίνετε, συνεχώς. Θα δίνεστε σωματικά, γιατί μοίρα του λοχαγού είναι οι περισσότερες ώρες δουλειάς, η σκληρότερη δουλειά και η μεγαλύτερη ευθύνη. Είναι ο πρώτος το πρωί που σηκώνεται και ο τελευταίος που πέφτει για ύπνο το βράδυ. Δουλεύει, ενώ οι άλλοι κοιμούνται. Θα δίνεστε πνευματικά, με συμπάθεια και ενδιαφέρον για τα προβλήματα των ανδρών στην ευθύνη σας. Του ενός πέθανε η μητέρα και ο άλλος έχασε τις οικονομίες μιας ζωής, επειδή χρεοκόπησε η τράπεζα. Μπορεί να επιθυμούν βοήθεια, αλλά πάνω από όλα επιθυμούν συμπάθεια. Μην κάνετε το λάθος και απορρίψετε τέτοια αιτήματα λέγοντας ότι έχετε τις δικές σας σκοτούρες, γιατί κάθε φορά που το λέτε, βγάζετε μια πέτρα από τα θεμέλια του σπιτιού σας. Οι άνδρες σας είναι το θεμέλιό σας, και το σπίτι της ηγεσίας θα καταρρεύσει, εάν δεν στέκει γερά πάνω τους.
[…] Όταν λέω ότι ο πατερναλισμός είναι απαραίτητος για την ηγεσία, χρησιμοποιώ τον όρο με την καλή του έννοια. Δεν αναφέρομαι στη μορφή πατερναλισμού που στερεί από τους περισσότερους την πρωτοβουλία, την αυτοδυναμία και τον αυτοσεβασμό. Αναφέρομαι στον πατερναλισμό που εκδηλώνεται σαν προσεκτική φροντίδα για την άνεση και την καλοπέραση όσων είναι στις διαταγές σας. Πρέπει να φροντίζετε να έχουν φαγητό προτού σκεφτείτε το δικό σας. Ότι έχουν κρεβάτι τουλάχιστον, όσο καλό μπορεί να βρεθεί, προτού σκεφτείτε πού θα κοιμηθείτε εσείς. Πρέπει να φροντίζετε πολύ περισσότερο για την άνεσή τους παρά για τη δική σας. Πρέπει να φροντίζετε την υγεία τους.
[…] Και, πράττοντάς τα όλα αυτά, εμφυσάτε ζωή σε κάτι που διαφορετικά θα ήταν μια απλή μηχανή. Δημιουργείτε ψυχή στη μονάδα σας, που θα κάνει τους φαντάρους να ανταποκριθούν σαν να ήταν ένας άνθρωπος. Αυτό είναι το πνεύμα που λέγαμε.
[…] Δεν μπορείτε να συμπεριφέρεστε το ίδιο σε όλους! Μια τιμωρία που ένας θα αντιμετώπιζε με αδιάφορο ανασήκωμα των ώμων, αποτελεί σωστό πνευματικό μαρτύριο για έναν άλλον. Ο λοχαγός που έχει στάνταρντ τιμωρία για όλους, για ένα δεδομένο παράπτωμα, είναι είτε πολύ νωθρός είτε πολύ βλάκας για να κατανοήσει την προσωπικότητα των ανδρών του.
[…] Χέρι με χέρι με την εντιμότητα στην απόδοση τιμωρίας, πάει η εντιμότητα στην απόδοση ευσήμων. Όλοι μισούν τον αχάριστο. Όταν ένας άνδρας καταφέρει κάτι ιδιαίτερα αξιέπαινο, φροντίστε να ανταμειφθεί επαρκώς. Κινήστε γη και ουρανό για να το κάνετε. Μην προσπαθήσετε να του το σφετεριστείτε και να το κρατήσετε για τον εαυτό σας. Μπορεί να το κάνετε και να τη γλιτώσετε, αλλά έχετε χάσει τον σεβασμό και την αφοσίωση των ανδρών σας. Αποδώστε στον άνδρα σας τα εύσημά του. Όποιος παίρνει και δεν δίνει ποτέ, δεν είναι ηγέτης. Είναι παράσιτο.
[…] Όταν απαιτείτε σεβασμό από στρατιώτες, να είστε σίγουροι ότι τους συμπεριφέρεστε με ίσο σεβασμό. Χτίστε τον ανδρισμό και τον αυτοσεβασμό τους. Μην προσπαθείτε να τους υποβιβάσετε. Το να είναι ένας αξιωματικός τυραννικός και προσβλητικός προς τους στρατεύσιμους, είναι πράξη δειλού. Δένει τον στρατεύσιμο σε ένα δέντρο με τα σκοινιά της πειθαρχίας και μετά τον χτυπά κατά πρόσωπο, ξέροντας καλά ότι ο άλλος δεν μπορεί να του το ανταποδώσει.
[…] Κάθε λογική διαταγή σε κατάσταση ανάγκης, είναι καλύτερη από καθόλου διαταγή. Η κατάσταση είναι υπαρκτή. Αντιμετωπίστε την. Είναι καλύτερα να κάνετε κάτι και να λαθέψετε, παρά να διστάσετε, να ψάξετε απεγνωσμένα το σωστό, και τελικά να καταλήξετε να μην κάνετε τίποτα. Και, έχοντας αποφασίσει μια πορεία δράσης, επιμείνετε σε αυτή. Μην αμφιταλαντεύεστε. Οι άνδρες δεν έχουν εμπιστοσύνη στον αξιωματικό που δεν ξέρει τι του γίνεται.
[…] Το στοιχείο της προσωπικής αξιοπρέπειας είναι σημαντικό στη στρατιωτική ηγεσία. Γίνε φίλος με τους άνδρες σου, αλλά όχι κολλητός τους. Οι άνδρες πρέπει να σε αντιμετωπίζουν με δέος –όχι με φόβο! Εάν οι άνδρες σου θεωρούν ότι γίνεσαι οικείος, εσύ φταις και όχι εκείνοι. Οι πράξεις σου τους ενθάρρυναν να το κάνουν. Και, πάνω απ’ όλα, μην εξευτελίζεσαι διεκδικώντας τη φιλία τους ή αποζητώντας την εύνοιά τους. Θα σε σιχαθούν.
[…] Ηθικό θάρρος χρειάζεστε για να σας βοηθά να τηρήσετε απαρέγκλιτα μια συγκεκριμένη πορεία δράσης που κρίνατε ότι είναι η καλύτερη για να διασφαλίσει το ποθούμενο αποτέλεσμα. Πολλές φορές, ειδικά σε ώρα δράσης, θα έχετε δώσει τις διαταγές, αλλά θα σας ταλανίζει η αμφιβολία. Θα δείτε ή θα νομίζετε ότι βλέπετε άλλους και καλύτερους τρόπους να επιτευχθεί ο στόχος. Θα μπείτε σε μεγάλο πειρασμό να αλλάξετε τις διαταγές σας. Μην το κάνετε, ώσπου να φανεί ξεκάθαρα ότι οι πρώτες διαταγές σας ήταν εντελώς λάθος. Γιατί εάν το κάνετε, θα ταλανιστείτε πάλι από αμφιβολίες για την επάρκεια των δεύτερων διαταγών. Κάθε φορά που αλλάζετε τις διαταγές χωρίς προφανή λόγο, αποδυναμώνετε την εξουσία σας και βλάπτετε την εμπιστοσύνη των ανδρών σας. Να έχετε το ηθικό θάρρος να επιμείνετε στη διαταγή σας και να τη διεκπεραιώσετε. Το ηθικό θάρρος απαιτεί περαιτέρω να αναλάβετε την ευθύνη των πράξεών σας.
[…] Θεωρώ δεδομένο ότι έχετε σωματικό θάρρος. Δεν χρειάζεται να πω πόσο απαραίτητο είναι. Το θάρρος είναι κάτι παραπάνω από γενναιότητα. Η γενναιότητα είναι η έλλειψη φόβου. Ακόμα και ο μεγαλύτερος βλάκας μπορεί να είναι γενναίος, επειδή δεν έχει μυαλό να εκτιμήσει τον κίνδυνο. Δεν ξέρει αρκετά για να φοβηθεί. Όμως, το θάρρος είναι η σθεναρότητα πνεύματος, η ηθική ραχοκοκαλιά χάρη στην οποία προχωρά κανείς μπροστά έχοντας πλήρη συναίσθηση του κινδύνου.
[…] Και, τελικά, εάν αποσκοπείτε στην ηγεσία, σας παροτρύνω να μελετήσετε τους ανθρώπους. Μπείτε στο μυαλό τους και βρείτε τι έχει μέσα. Κάποιοι είναι πολύ διαφορετικοί απ’ όσο δείχνουν. Μάθετε τους άνδρες σας, μάθετε τη δουλειά τους, μάθετε τον εαυτό σας!»
Ολόκληρη την ομιλία του ταγματάρχη Μπαχ μπορείτε να τη βρείτε, όπως κι εγώ, στην «Πρωτοβουλία και Ηγεσία», το πέμπτο μάθημα του εξαιρετικού βιβλίου Ο Νόμος της Επιτυχίας, σελίδα 403. Εφαρμόστε τη στον εαυτό σας, στην επιχείρησή σας, στο επάγγελμά σας, στον χώρο εργασίας σας, και θα δείτε πόσο καλά θα σας εξυπηρετήσει σαν οδηγός σας. Εμένα, πάντως, με συγκλόνισε.
(Απόσπασμα από το βιβλίο Ο Νόμος της Επιτυχίας)